Prace nad projektem krajowego programu renaturyzacji wód powierzchniowych zostały zakończone

20 kwietnia 2020

Obecny stan cieków wodnych w Polsce oraz obowiązki wynikające z unijnych przepisów obligują nas do podjęcia działań na rzecz poprawy jakości wód powierzchniowych. Odpowiedzią na te potrzeby są, przewidziane w Planach Gospodarowania Wodami, działania renaturyzacyjne. Ich celem jest poprawa funkcjonowania ekosystemów od wód zależnych.

Renaturyzacja wód powierzchniowych jest istotnym wyzwaniem dla polskiej gospodarki wodnej. Wielowiekowe presje hydromorfologiczne doprowadziły do znaczących zaburzeń oraz zmiany warunków hydromorfologicznych wód powierzchniowych – w efekcie do pogorszenia ich stanu. Rolą działań renaturyzacyjnych jest odtworzenie lub przywrócenie naturalnych procesów geomorfologicznych, wspomagających rozwój siedlisk – przy jednoczesnym zachowaniu równowagi pomiędzy szeroko rozumianymi potrzebami człowieka, a potrzebami środowiska, czyli tzw. zrównoważonego rozwoju.

Krajowy program renaturyzacji wód powierzchniowych (KPRWP) jest jednym z działań ujętych w aktualizacji Planów Gospodarowania Wodami (aPGW) i stanowi realizację wymagań RDW – Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2000/60/WE z dnia 23 października 2000 r. ustanawiającej ramy wspólnotowego działania w dziedzinie polityki wodnej. Tym samym jest odpowiedzią na zidentyfikowane presje hydromorfologiczne oraz pilne potrzeby poprawy stanu wód powierzchniowych w odniesieniu do tzw. Jednolitych Części Wód Powierzchniowych. JCWP jest to podstawowa jednostka planowania w gospodarowaniu wodami. Według wyników Państwowego Monitoringu Środowiska aż 47% JCWP rzecznych w Polsce jest przekształcona hydromorfologicznie w stopniu utrudniającym lub uniemożliwiającym osiągnięcie dobrego stanu ekologicznego, w tym 27% z nich, w stopniu uniemożliwiającym samoistną poprawę warunków hydromorfologicznych.

Wdrożenie działań renaturyzacyjnych, w przypadku silnie przekształconych wód powierzchniowych jest warunkiem koniecznym dla spełnienia zapisów RDW oraz Dyrektywy morskiej (Dyrektywa morska Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/56/WE z dnia 17 czerwca 2008 r.) ustanawiającej ramy działań Wspólnoty w dziedzinie polityki środowiska morskiego. Warto przypomnieć, że w dokumentach tych państwa członkowskie zobligowane zostały do podjęcia niezbędnych działań na rzecz osiągnięcia lub utrzymania dobrego stanu ekologicznego dla rzek, jezior, wód przejściowych i przybrzeżnych do 2027 roku, a dla środowiska morskiego najpóźniej do 2020 roku.

Rodzaj działań renaturyzacyjnych zależy od stopnia przekształcenia oraz zdolności ekosystemów wodnych do samoistnej regeneracji. Regeneracja naturalna zakłada pozostawienie siedlisk do samoistnej odbudowy elementów hydromorfologicznych lub biotycznych. Znajduje zastosowanie w przypadku niskiego stopnia przekształcenia ekosystemów wodnych. Wspomagana renaturyzacja obejmuje regenerację naturalną, uzupełnioną koniecznością przeprowadzenia odpowiednio zaplanowanych prac w ramach bieżącego zarządzania wodami, w tym stosowania dobrych praktyk w utrzymaniu wód i interwencji, mających na celu wspomaganie naturalnych procesów hydromorfologicznych sprzyjających procesom unaturalniającym. Rekonstrukcja ekosystemów obejmuje regenerację wspomaganą z koniecznością przeprowadzenia działań technicznych (mających na celu zmianę dotychczasowych warunków hydromorfologicznych wynikających z degradacji ekosystemów) lub ekologicznych (mających na celu wspomaganie rozwoju różnorodności przyrodniczej).

Celem KPRWP było opracowanie wykazu Obszarów Priorytetowych (OP), w których działania renaturyzacyjne będą prowadzone w pierwszej kolejności. Wybór OP, wychodzi od analiz przeprowadzonych w skali kraju, które koncentrują się na diagnozie problemów i zdefiniowaniu Obszarów Wymagających Renaturyzacji. Każdej JCWP, która została zaliczona do tej grupy obszarów, przypisano potencjalne zestawy działań wpływających na poprawę wskaźników hydromorfologicznych pod kątem osiągnięcia co najmniej dobrego stanu/potencjału wód i celów dla obszarów chronionych. Jednakże określenie konkretnych sposobów renaturyzacji wymaga dalszych szczegółowych analiz w skali lokalnej. Finalne decyzje w zakresie planowanych do podjęcia działań oraz harmonogramu ich wdrażania zostaną podjęte na etapie opracowywania drugiej aktualizacji planów gospodarowania wodami (II aPGW).

KPRWP powstawał w kilku etapach, wśród których kluczowy był przegląd dobrych praktyk oraz spotkanie warsztatowe, w ramach którego odbyła się szeroka dyskusja dotycząca praktycznych aspektów zagadnienia – wskazuje Ilona Biedroń, kierownik projektu, Multiconsult Polska. Powstał także dokument wspomagający wdrażanie KPRWP, którym jest -Podręcznik dobrych praktyk renaturyzacji wód powierzchniowych-, stanowiący kompendium wiedzy nt. renaturyzacji rzek, jezior, wód przejściowych i przybrzeżnych – dodaje.

Opracowanie KPRWP to jedno z zadań realizowanych na zlecenie Państwowego Gospodarstwa Wodnego Wody Polskie w ramach projektu -Opracowanie II aktualizacji planów gospodarowania wodami na obszarach dorzeczy wraz z dokumentami planistycznymi stanowiącymi podstawę do ich opracowania-, dofinansowanego ze środków Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko 2014-2020 (zgodnie z umową o dofinansowanie nr POIS.02.01.00-00-0016/16-00).