Nowe obowiązki miast w kontekście zmian klimatu

9 grudnia 2024

Amadeusz Walczak, Starszy konsultant ds. ochrony środowiska w Multiconsult Polska

W dniu 27 listopada br. Sejm przyjął Projekt ustawy o zmianie ustawy – Prawo Ochrony Środowiska oraz niektórych innych ustaw, która uwzględnia szereg zmian w zakresie działań na rzecz adaptacji do zmian klimatu. Wprowadza on m.in. konieczność przygotowania przez wiele miast w Polsce dokumentu strategicznego pn. Miejski Plan Adaptacji do zmian klimatu.

Czym są miejskie plany adaptacji do zmian klimatu?
Problematyka tzw. MPA jest największą zmianą, która wynika z przywołanego projektu zmiany ustawy, a nowe zapisy zostaną wprowadzone do ustawy Prawo Ochrony Środowiska (POŚ). Definiują one pojęcie miejskich planów adaptacji (MPA) jako miejskich dokumentów o charakterze strategiczno-wdrożeniowym, których głównym celem jest zmniejszenie podatności miasta na zmiany klimatu, w tym zwiększenie poziomu przygotowania miasta na zmiany klimatyczne.

Zmianą, która niesie za sobą najwięcej konsekwencji w kontekście obowiązków dla jednostek samorządów terytorialnych, jest konieczność, w terminie 30 miesięcy od dnia wejścia w życie tego przepisu, sporządzenia miejskiego planu adaptacji dla miast o liczbie mieszkańców równej lub większej niż 20 tysięcy. Organem podejmującym uchwałę dotyczącą sporządzenia MPA oraz przyjmującym dokument ma być rada gminy, a burmistrz lub prezydent miasta ma sporządzać projekt takiego planu. Należy również pamiętać, że magistrat jest zobowiązany do zapewnienia możliwości udziału społeczeństwa w postępowaniu, którego przedmiotem jest MPA.

Ustawa określa również zawartość miejskiego planu adaptacji. Do tej pory zawartość ta wynikała jedynie z proponowanych wytycznych, zawartych w Podręczniku Adaptacji dla Miast (Aktualizacja 2023) i Wytycznej do przygotowania Miejskiego Planu Adaptacji do zmian klimatu (Instytut Ochrony Środowiska – Państwowy Instytut Badawczy). MPA ma zawierać co najmniej:

• część analityczną, w tym analizę meteorologiczną, hydrologiczną, scenariusze zmian klimatu, charakterystykę zagrożeń klimatycznych, ocenę wrażliwości, potencjału i podatności miasta na zmiany klimatu, a także analizę ryzyka i szans związanych ze zmianami klimatu;
• część graficzną – analizę danych przestrzennych ilustrujących stan wiedzy przedstawiony w części analitycznej;
• część programową – zawierającą cele planu, działania adaptacyjne, wskazującą podmioty, które powinny być odpowiedzialne za wdrożenie oraz określającą sposób wdrażania planu, w tym sposób monitoringu.

Zawartość takiego dokumentu, w świetle dotychczasowych wytycznych nie stanowi nowości, ale warto zwrócić uwagę, że samo uchwalenie dokumentu to dopiero początek drogi w kierunku zmniejszenia podatności miasta na zmiany klimatu.

Należy podkreślić, że w cyklu dwuletnim burmistrz lub prezydent miasta ma obowiązek sporządzania sprawozdania z monitoringu wdrażania działań adaptacyjnych w mieście i przekazania go do Instytutu Ochrony Środowiska – Państwowemu Instytutowi Badawczemu. Wzór sprawozdania zostanie uchwalony na drodze rozporządzenia, ale jego projekt jest już dostępny w uzasadnieniu przedmiotowej ustawy. Natomiast na mocy Ustawy OOŚ nałożony zostanie obowiązek udostępnienia informacji o projektach w postaci MPA oraz sprawozdaniach, które w ramach realizacji założeń miejskich planów adaptacji będą powstawały.

Ustanowiono również obowiązek aktualizacji miejskich planów adaptacji w sześcioletnim cyklu. Aktualizację takiego planu należy przygotować na tych samych zasadach, jak jego pierwotną wersję.

Pozostałe zmiany w polityce ujęcia klimatu
Najnowsze zmiany będą dotyczyć również kwestii zagospodarowania przestrzennego i również zostały ujęte w ustawie POŚ. W przypadku gdy w obrębie danej jednostki samorządu terytorialnego uchwalono dokument MPA, to przy określaniu ustaleń planu ogólnego gminy oraz miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego należy jednoznacznie ująć wnioski i rekomendacje płynące z miejskiego planu adaptacji (obowiązek ten jest również wpisany w ustawie o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym).

Problematyka zmian klimatu znalazła także odzwierciedlenia w zmianie ustawy o samorządzie gminnym. Zaktualizowany został obowiązek uwzględnienia w strategii gminy celów o wymiarze klimatyczno-środowiskowym. W przypadku znaczących zmian istnieje również konieczność aktualizacji strategii oraz strategii rozwoju ponadlokalnego.

Podobnie rzecz się ma z ustawą o samorządzie województwa – w strategii rozwoju województwa należy ująć cele obejmujące wdrażanie działań adaptacyjnych. Aktualizacją objęto również ustawę o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, gdzie zaznaczono, że w planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym należy uwzględnić wymagania ochrony środowiska, w tym zmniejszenie podatności na zmiany klimatu. Dodatkowo na mocy tej ustawy zaistnieje konieczność ujęcia we wniosku o ustalenie lokalizacji inwestycji celu publicznego danych o podatności planowanej inwestycji na zmiany klimatu. Tym samym decyzja o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego będzie musiała określać zasady zagospodarowania terenu w kontekście podatności na zmiany klimatu.

Zmianami objęto również ustawę o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko, w której doprecyzowano, że w ramach oceny oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko należy ocenić bezpośredni i pośredni wpływ przedsięwzięcia na klimat, jak również podatność przedmiotowego przedsięwzięcia na zmiany klimatu. Co więcej, w przypadku raportów oddziaływania na środowisko kwestie narażenia oraz odporności na zmiany klimatu powinny zostać przeanalizowane w ramach wszystkich analizowanych wariantów inwestycyjnych w zakresie ryzyka wystąpienia poważnej awarii.

Transparentność wymogów z zakresu adaptacji do zmian klimatu
Poselski projekt ustawy o zmianie ustawy – Prawo ochrony środowiska oraz niektórych innych ustaw wyodrębnił adaptację do zmian klimatu jako niezależne pojęcie w szeroko pojmowanej dziedzinie ochrony środowiska. Należy podkreślić, że wydzielenie tego zagadnienia ma charakter horyzontalny, ponieważ objęło znaczny szereg ustaw.

Z drugiej strony warto zaznaczyć, że część nowych zapisów już od dawna jest wprowadzana w życie. Zagadnienia związane z zagrożeniami klimatycznymi i adaptacją do nich są już dość powszechnie podejmowane, zarówno na poziomie strategii, jak i poszczególnych inwestycji. Powstało już wiele miejskich planów adaptacji, których sztandarowym przykładem jest projekt „44MPA”. Z kolei w wielu opracowaniach z zakresu oceny oddziaływania na środowisko, w szczególności w przypadku inwestycji drogowych czy kolejowych, zagadnienie wpływu klimatu na inwestycje jest skrupulatnie analizowane, np. zgodnie z Wytycznymi technicznymi dotyczącymi weryfikacji infrastruktury pod względem wpływu na klimat w latach 2021–2027 (2021/C 373/01). Jednak biorąc pod uwagę obecne trendy, zmiany legislacyjne były konieczne jako wyraz transparentności wymogów z zakresu adaptacji do zmian klimatu.