Powrót do naturalnych rzek. Multiconsult Polska tworzy podstawy pod pierwszy ogólnokrajowy projekt renaturyzacji w Polsce
29 listopada 2019
Zmiany środowiska wymuszają, by rozwój społeczny i gospodarczy uczynić procesem zrównoważonym i odpowiedzialnym, obejmującym również troskę o zachowanie i odtworzenie środowiska. W szczególności naszym obowiązkiem jest troska o wodę ? rozumianą jednak nie tylko jako ciecz w kranie, ale jako element stale krążący w atmosferze i środowisku. Zapewnieniu czystości wody, ograniczeniu strat od powodzi i susz, a także bogactwu życia związanego z ekosystemami wodnymi dobrze służy tzw. renaturyzacja wód powierzchniowych. Państwowe Gospodarstwo Wodne Wody Polskie powierzyły firmie Multiconsult Polska przeprowadzenie wielowymiarowej analizy możliwości oraz metod przeprowadzenia renaturyzacji wód powierzchniowych (rzek, jezior, wód przejściowych i przybrzeżnych) w Polsce.
Jednym z celów Unii Europejskiej jest doprowadzenie wszystkich europejskich wód do tzw. dobrego stanu ekologicznego – który w skrócie oznacza żywe, sprawnie funkcjonujące ekosystemy rzek, jezior i strefy przybrzeżnej morza. Dobry stan ekosystemów wodnych oznacza również żywą i czystą wodę dla ludzi. Z raportu Europejskiej Agencji Środowiska (EEA) wynika, że zaledwie 40% europejskich wód jest w dobrym stanie ekologicznym. Stan polskich wód jest gorszy od tej średniej – spośród zbadanych w latach 2011-2017, dobry stan ekologiczny osiągnęło zaledwie ok. 10%. Przyczyną tego są zanieczyszczenia, ale także głębokie i powszechne przekształcenia rzek, w postaci np. nadmiernych poborów wody, przegrodzenia rzek nieprzekraczalnymi dla ryb tamami i progami, odcięcia rzek od zalewowych dolin lub co więcej – dawniejszych, niewłaściwie wykonanych regulacji i współczesnych prac utrzymaniowych wciąż odtwarzających te przekształcenia.
Renaturyzacja ma na celu, przynajmniej częściowo, przywrócić rzece, uprzednio zmienionej przez człowieka, jej naturalny bieg i kształt. Naturalna postać rzeki to często, choć nie zawsze, postać najbardziej odporna na suszę i najmniej groźna powodziowo, najtańsza w utrzymaniu, a przy tym gwarantująca piękno i życie nadrzecznego krajobrazu. Jednak, ze względu na zagospodarowanie terenów przy rzekach i różne ludzkie interesy, przywrócenie takiej postaci nie zawsze jest możliwe. Gdzie, jak i w jakiej kolejności powinniśmy przywracać rzekom pewne cechy naturalne – to pytania, na jakie ma odpowiedzieć przygotowywany Program.
Rzeki traciły swoją naturalność z różnych przyczyn. Mowa tu zarówno o radykalnych przekształceniach – czyli prostowaniu koryt, zwiększaniu spadku, ujednolicaniu wymiarów czy regulacji brzegów i ich dna, ale także odcięciach połączeń starorzecznych czy spływie zanieczyszczeń. Przywracanie lub utrzymanie naturalnych ekosystemów służy ochronie zasobów wodnych. Efektem tych działań renaturyzacyjnych ma być zmniejszenie strat ponoszonych przez ludzi, środowisko i gospodarkę na skutek zmian klimatu – wyjaśnia Ilona Biedroń, Koordynator Obszaru Gospodarka Woda w Multiconsult Polska.
Renaturyzacja wód obejmuje działania realizowane zarówno w korycie rzeki, w strefie brzegowej doliny oraz na dopływach i w zlewni. Wszelkie tego typu aktywności powinny być poprzedzone rozpoznaniem, obejmującym zarówno problemy przyrodnicze, hydrologiczne, hydrauliczne, ale także społeczne i ekonomiczne.
Do tej pory w Polsce realizowano przeważnie niewielkie zadania, polegające np. na połączeniu starorzeczy z uregulowanym korytem rzeki, odtworzeniu mokrych biotopów w lasach lub oczyszczaniu wód. Sytuacja wymaga jednak dalszej aktywności z uwagi na ryzyko powodziowe, konieczność łagodzenia skutków suszy czy redukcję kosztów prac utrzymaniowych, a także uzdatniania wód pobieranych dla celów komunalnych i gospodarczych – dodaje Ilona Biedroń, Koordynator Obszaru Gospodarka Woda w Multiconsult Polska.
Program renaturyzacji wód powierzchniowych jest dopełnieniem działań, które są już realizowane przez Wody Polskie i znajdują swoje odzwierciedlenie w planach gospodarowania wodami. Projekt będzie stosowany w części planów, która dotyczy działań środowiskowych. Na bazie tego, co zostanie w jego ramach wypracowane, powstaną wskazówki do realizacji na kolejne lata – mówi Przemysław Gruszecki, Dyrektor Departamentu Zarządzania Środowiskiem Wodnym PGW Wody Polskie.